Telluriumyň tapylmagy bir kynçylyk döredýär: bir tarapdan köp mukdarda ýaşyl energiýa çeşmelerini döretmeli, beýleki tarapdan magdan baýlyklary daşky gurşawa uly zyýan ýetirip biler.
Greenaşyl energiýany döretmek bilen magdanlary ýok etmegiň arasynda söwda näme?
MIT Tehnologiýa synynda berlen habara görä, gözlegçiler ummanyň aşagynda seýrek metal tapdylar, ýöne esasanam açyşy derwaýys mesele bilen üpjün etdiler: tebigy baýlyklary peýdalanmak prosesinde, bir çyzyk çekmeli.
BBC habar gullugynyň habaryna görä, alymlar kanar adalarynyň kenaryndan 300 km uzaklykda deňiz daglarynda gaty seýrek toprak metal tellurini kesgitlediler. Deňziň üstünden takmynan 1 000 metr aşakda, suwasty daglarda gurşalan iki dýuým galyňlykdaky gaýa, gury ýeriň 50 000 000 essesinden ýokary seýrek metal tellurini öz içine alýar.
Tellurium dünýäniň iň täsirli gün öýjükleriniň käbirinde ulanylyp bilner, ýöne seýrek toprak metallary ýaly ulanmak kyn bolan kynçylyklary hem bar. Bram Murtonyň ýolbaşçylygyndaky taslama görä, dag 2670 tonna tellur öndürip biler, bu dünýädäki umumy üpjünçiligiň dörtden birine deňdir.
Bu seýrek metallaryň gazylmagy ilkinji gezek görnenok. Metalshli metallaryň ummanyň düýbündäki gaýalarda barlygy mälim we käbir guramalar olary gazmaga gyzyklanma bildirdiler. Kanadanyň “Nautilus Minerals” kompaniýasy ilki hökümetiň garşylygy bilen ýüzbe-ýüz bolupdy, emma häzirki wagtda 2019-njy ýyla çenli Papua kenaryndan mis we altyn çykarmak ugrunda işleýär. Hytaý Hindi ummanynyň düýbünden metallary nädip gazmalydygyny işjeň öwrenýär, ýöne henizem resmi taýdan başlamaly. Deňiz düýbüniň çeşmeleri özüne çekiji we häzirki wagtda elektrik awtoulaglary we arassa energiýa baradaky gözleglerimiz seýrek metallara we gymmat bahaly metallara bolan islegi giňeltdi. Resourceser baýlyklaryndan peýdalanmak indi gymmat, ýöne bu çeşmelerden deňziň düýbünden peýdalanmak geljekde arassa energiýa islegini kanagatlandyrar. Döredijileriň uly girdeji gazanyp biljekdigi düşnüklidir.
Theöne geň zat, häzirki wagtda bu shemalaryň daşky gurşawa ýetirýän zyýany barada köp alym bar. Mysal üçin, şu ýylyň başynda deňizde gazylyp alynýan synaglaryň seljermesi hatda kiçi göwrümli synaglaryň hem deňiz ekosistemalaryny ýok edip biljekdigini görkezdi. Has uly hereket has uly weýrançylyga getirer. Ekosistemanyň bozulmagy, has erbet netijelere getirip biljekdigi, hatda ummanyň hereket edýän howa şertlerine ýa-da uglerodyň bölünmegine päsgel berip biljekdigi entek belli däl.
Telluriumyň tapylmagy biynjalyk edýän dilemmany döredýär: bir tarapdan köp mukdarda ýaşyl energiýa çeşmelerini döretmeli, beýleki tarapdan bu magdan baýlyklary daşky gurşawa uly zyýan ýetirip biler. Bu, öňki peýdasynyň soňkusynyň bolup biljek netijelerinden has ýokarydygy baradaky soragy döredýär. Bu soraga jogap bermek ýönekeý däl, ýöne bu hakda oýlanmak, hakykatdanam olaryň doly bahasyny öwrenmäge taýýardygymyz hakda has giňişleýin düşünje berýär.
